مساجد یکی از مهمترین اماکن متبرکه در اسلام به شمار می روند. که مردم برای اقامه نماز و دیگر اعمال مذهبی به مساجد می روند و با پروردگار خویش به راز و نیاز می پردازند. از آنجایی که در مناطق محروم و کم برخوردار کشور، مساجد و زیارتگاه ها؛ تخریب شدند و یا به قدری فرسوده شده اند که دیگر قابل استفاده نیستند؛ باید باسازی شوند. تا دوباره شاهد حضور گرم مسلمانان باشیم. در این راستا موسسات خیریه زیادی از جمله موسسه خیریه کریمانه زیر نظر خیریه آیت الله سیستانی برآنست تا با همیاری و کمک مردم خیر کشورمان به بازسازی و نوسازی این مساجد و زیارتگاه ها بپردازد.
مساجد از دیدگاه اسلام
در اسلام مساجد معروفى وجود دارد که دستور داده شده است به سوى آن بروند؛ و اصطلاحا «شدّ رحال» کنند و با عبادت در آنها، دل و جان خود را غرق نورو معنویّت ساخته، و عملاً ارتباط فرهنگى خود را با سایر مسلمین که از مناطق دور و نزدیک به آنجا مى آیند، تحکیم نمایند.
در حدیثى از امیرمؤمنان على(علیه السلام) مى خوانیم: «لَا یُشَدُّ الرِّحالُ اِلَّا اِلَى ثَلَاثَةِ مَسَاجِدَ: اَلْمَسْجِدِ الْحَرامِ وَ مَسْجِدِ الرَّسُولِ وَ مَسْجِدِ الْکُوفَةِ»؛ (مسافرت تنها به سوى سه مسجد مى توان کرد: مسجد الحرام و مسجد پیامبر(صلى الله علیه و آله) در مدینه و مسجد کوفه).
این معنى در کتب معروف اهل سنّت نیز آمده، در حدیثى از پیامبر اکرم(صلى الله علیه و آله) مى خوانیم: «لَاتُشَدُّ الرِّحَالُ اِلَّا ثَلَاثَةِ مَسَاجِدَ: مَسْجِدِى هذَا وَ مَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ مَسْجِدِ الاَقْصَى»؛ (مسافرت تنها به سوى سه مسجد مى شود: مسجد من و مسجد الحرام و مسجد اقصى).
روشن است که این دو حدیث منافاتى با هم ندارند و هنگامى که هر دو به هم ضمیمه شوند چهار مسجد، مورد توجّه قرار مى گیرد، بدیهى است منظور از این گونه احادیث، بیان اهمیّت مساجد سه گانه و چهارگانه است، و مفهومش این نیست که اگر انسان براى شرکت در مسجد دیگرى بار سفر ببندد، کار خلافى انجام داده، آنچنان که بعضى از ناآگاهان پنداشته اند؛ زیرا اگر مفهوم این حدیث تحریم باشد باید مطلق هر سفرى حرام باشد؛ جز این سه سفر، در حالى که مسافرت هاى مشروع دیگر، بسیار فراوان است(توجّه داشته باشید که «لاتُشَدُّ الرِّحَالُ» مطلق است و تمام مسافرت ها را شامل مى شود!). شبیه این معنى با مختصر تفاوتى نیز در بحار الانوار آمده است.
بیشتر بخوانید: اهمیت صدقه در اسلام چیست؟
مساجد از مهمترین مراکز فرهنگی
این گونه مساجد در واقع یکى از مراکز مهمّ فرهنگى اسلام است و سالیان طولانى در صدر اسلام و بعد از آن محل درس و بحث بوده، و علماى بزرگى در آنها به تعلیم علوم و آموزش و پرورش شاگردان اشتغال داشته اند، هم اکنون نیز در مسجد الحرام و مسجد النّبى در طول سال جلسات درس تشکیل مى شود، و بسیارى از مساجد مهمّ اسلامى در کشورهاى دیگر مانند: ایران و سوریه و عراق نیز کانون تعلیم و تربیت است، و گاه بزرگترین کلاس هاى درس در آنها تشکیل مى شود؛ و شاید تشویق مسلمانان به «شدّ رحال» و حرکت از نقاط دور و نزدیک به قصد عبادت در این مساجد به خاطر این بوده که علاوه بر استفاده از معنویّت مسجد، و توجّه به سوابق تاریخى آن، از سرمایه هاى علمى این مساجد نیز بهره گیرى کنند.
درصدر اسلام مساجد نقشه‌های ساده‌ای داشتند، ولی در طول زمان با طرح‌های گوناگون و تزیینات مختلف، نقشه‌ها پیچیده شدند. در نقشه مساجد، از قرن چهارم هجری دگرگونی‌هایی به وجود آمد و بر اساس آن، مساجد متفاوت در شهرها احداث شد. مهمترین نقشه‌هایی که در مساجد به کار گرفته شده، شامل یک ایوانی، دو ایوانی، چهار ایوانی، و ترکیب چهار طاق و ایوان بوده که معماران دوره اسلامی آنها را از شیوه‌های معماری عهد اشکانی و ساسانی اقتباس کرده‌اند. مثلاً نقشه چهار ایوانی ـ در ساخت بسیاری از بناها ـ الهام گرفته از نقشه کاخ آشور، متعلق به زمان اشکانیان است. معماران دوره اسلامی مسجد را به شیوه‌های گوناگون می‌آراستند. در هر دوره یکی از عناصر تزیینی در آراستن مساجد متداول بوده است؛
مدارس در صدر اسلام تدریس علوم مذهبی در مساجد انجام می‌شد. بتدریج با توسعه علوم اسلامی، فضای آموزشی از مساجد جدا گشت. در قرن پنجم هجری (همزمان با حکومت سلجوقیان) به تشویق خواجه نظام‌الملک، مدارس متعددی در شهرهای معروف اسلامی مانند بغداد، ری، نیشابور و جرجان ساخته شد. بعدها نقشه چهار ایوانی، که مورد توجه معماران قرار گرفت، برای فضاهای آموزشی طرحی متعارف شد.
در اطراف ایوان‌ها، حجره‌هایی به صورت یک یا دو طبقه برای استفاده و اقامت شبانه روزی دانشجویان و طلاب علوم دینی ساخته شد. غیر از ساعات تدریس، از مدارس به عنوان مسجد نیز استفاده می‌کردند. مدارس نیز همانند مساجد با آجرکاری، گچ‌بری و کاشی‌کاری تزیین می‌شد(مانند مدارس غیاثیه، چهار باغ و مطهری).
مسجد از دیدگاه قرآن
در قرآن، مسجد به معنای اعم نیایشگاه خداوند به کار رفته‌است. مسجد الاقصی، که معبد یهودیان یا کنیسه بوده‌است و در زمان نزول قرآن کاربردی غیر از آن نداشته‌است، دو بار در قرآن از آن به عنوان مسجد نام برده شده‌است. همچنین در داستان اصحاب کهف نیز قرآن می‌گوید بر مزار آنان مسجدی بنا کردند.
این مسجد بر اساس قول غالب مورخین با توجه به دین مرسوم آن روز کلیسا بوده ست. البته ممکن است کنیسه نیز بوده باشد؛ ولی با توجه به قبل تر بودن از اسلام نمی‌تواند به معنی مسجد مخصوص مسلمانان بوده باشد. علاوه برمسجدالحرام (بیت العتیق) و مسجدالاقصی در قرآن به مساجد دیگری نیز اشاره شده‌است. مسجد قبلتین۱اسرا-مسجد قبا۱۰۷توبه-مقام ابراهیم (مصلی)-مسجدضرارکه دستور تخریب آن داده شد۱۰۷توبه
واژۀ مسجد، جمعاً 28 بار در قرآن کریم ذکر شده که در 22 مورد به صورت مفرد و در 6 مورد دیگر، به صورت جمع آمده است. در این آیات، به اهمیت و جایگاه رفیع مسجد در اسلام، پاره ای از احکام مسجد و مسجد الحرام و احکام خاص آن و برخی مساجد اسلام اشاراتی شده است.
البته، آیه های دیگر نیز در قرآن درباره مسجد و اهمیت آن آمده است که هر چند لفظ مسجد در آنها نیامده، ولی بنابر مفهوم این آیات و گفته تمامی مفسران، می توان در مورد مساجد، این آیات را نیز ذکر کرد.
فضیلت های مسجد
فضیلت آن است که در هنگام ورود به مسجد، پای راست و در وقت خروج، پای چپ مقدم شود. حضرت علی(ع) فرموده اند: نشستن در مسجد برای من بهتر از نشستن در بهشت است؛ زیرا در بهشت خود را خشنود می سازم و در مسجد پروردگارم را.
از طلوع فجر تا طلوع خورشید در مسجد نشستن، روزی را زیادتر از تلاش برای کسب آن، به تو می رساند.
نبی مکرم اسلام صلى الله علیه و آله و سلّم درباره ثواب های رفتن به مسجد فرموده اند: مَن مَشى إلى مَسجِدٍ یَطلُبُ فیهِ الجَماعَةَ کانَ لَهُ بکُلِّ خُطوَةٍ سَبعونَ ألفَ حَسَنةٍ و یُرفَعُ لَهُ مِن الدَّرَجاتِ مِثلُ ذلکَ و إن ماتَ و هُو على ذلکَ وکَّلَ اللّهُ بهِ سَبعینَ ألفَ مَلَکٍ یَعُودُونَهُ فی قَبرِهِ و یُؤنِسُونَهُ فی وَحدَتِهِ و یَستَغفِرُونَ لَهُ حتّى یُبعَثَ؛ هر که بـراى شـرکت در نـماز جماعت بـه مسجدى رود، براى هر قدمى که برمىدارد هفتاد هزار حسنه منظور شود و به همان اندازه درجاتش بالا رود و اگر در آن حال بمیرد، خداوند هفتاد هزار فرشته بگمارد که تا زمانى که برانگیخته شود، در قبرش به عیادت او روند و انیس تنهایى او باشند و برایش آمرزش طلبند.»
از امام صادق(ع) نیز در خصوص ساختن مسجد نقل شده است: «مَن بَنى مَسجِدابَنَى اللّهُ لَهُ بَیتا فی الجَنّةِ؛ هر کس مسجدى بسازد، خداوند براى او در بهشت خانه اى بسازد.»
آرامگاه‌ها و زیارتگاه‌ها
به طور کلی آرامگاه به بنایی گفته می‌شود که یک یا چند شخصیت مذهبی یا سیاسی در آن دفن شده باشد. این نوع بناها را به دو گروه مقبره‌های مذهبی (زیارتی) و مقبره‌های غیر مذهبی می‌توان تقسیم کرد. مقبره‌های مذهبی در بیشتر شهرها و روستاها به امامزاده معروف شده‌اند و در مقایسه با سایر بناهای اسلامی (بجز مساجد) از اعتبار ویژه‌ای برخوردارند. امامزاده‌ها بیش از دیگر بناهای دوره اسلامی مورد احترام و علاقه مسلمانان به ویژه شیعیان هستند.
همانند سایر بناهای اسلامی مقبره‌ها نیز با آجرکاری، گچ‌بری، کاشی‌کاری و آینه‌کاری تزیین شده‌اند. تنها در ایران دوره اسلامی است که ایجاد مقبره‌ها و زیارتگاه‌ها از چنین سابقه طولانی و ویژگی‌های معماری منحصر به فرد و تزیینات باشکوه برخوردار است. اینگونه بناها به نام‌های برج، گنبد، بقیه و مزار نیز معروف شده‌اند (مانند برج رادکان، گنبد قابوس، بقعه شیخ صفی).بازسازی مساجد در مناطق محروم از مهمترین اهداف موسسه خیریه کریمانه می باشد.
حسینیه‌ها، تکیه ها و مصلی‌ها
در بسیاری از شهرهای اسلامی در مواقع خاصی مانند محرم، صفر و رمضان مراسم دعا، روضه و سوگواری برگزار می‌شده است. این مراسم بیشتر در مکان‌هایی معروف به تکیه و حسینیه برقرار بوده است. به طور کلی تکایا و حسینیه‌ها مکان‌های محصوری بودند که در مسیر گذرگاه‌های اصلی شهرها قرار داشتند.
از این مکان‌ها بویژه در ایام سوگواری ـ خصوصاً محرم ـ برای مراسم تعزیه‌خوانی، پرده‌خوانی و سینه زنی استفاده می‌شد. در این ایام مکان را سیاهپوش کرده، آن را با طوق و نخل و علامت و کتل آذین می‌کردند. مصلی اغلب در خارج از شهرها قرار داشت و برای اقامه نماز عید فطر و قربان از آن استفاده می‌شد. اینگونه بناها دارای طرح و نقشه خاصی نبودند و با توجه به مکان‌های شهری و عمومی در گذرگاه‌ها، میدان‌ها و راسته بازارها ساخته می‌شدند.
سخن پایانی:
همانطور که در این مقاله به آن اشاره شد،مساجد مهمترین بناهای مذهبی هر شهر و روستا هستند که همواره نقش مهمی در زندگی مسلمانان داشته‌اند. اقامه نماز جمعه، مراسم مذهبی، ایراد خطبه‌ها و تدریس در مساجد انجام می‌گرفت؛ زیرا مسجد بهترین مکان برای ابلاغ فرامین حکومت به مردم بود. اغلب مساجد در مرکز شهرها، نزدیک بازارها و محدوده دارالحکومه ساخته می‌شدند و اگر شهری به بیش از یک مسجد نیاز داشت، مساجد دیگری از طرف حکومت یا افراد خیر احداث می‌شد. اهمیت مساجد در شهرها به حدی بود که اگر شهری مسجد جامع یا آدینه نداشت، اهمیت شهری هم نداشت. بازسازی مساجد در مناطق محروم کشورمان از اهداف مهم خیریه کریمانه زیر نظر خیریه آیت الله سیستانی می باشد، که تنها با همراهی و همیاری خیرین عزیز در سراسر کشور میسر می باشد.
بدون دیدگاه