خمس از نظر لغت به معنی یك پنجم است و در شرع خمس عبارت است از اینكه هر مسلمانی كه بالغ و عاقل باشد. بر او لازم است كه خمس هفت چیز را بعنوان حق واجب الهی بدهد و به صورت كلی خمس دو قسمت می شود یك قسمت از آن خدا و پیامبر و اولی الامر( امام) است كه با وجود امام معصوم سهم خدا و پیامبر نیز حق امام می باشد كه از آن به سهم امام تعبیر می شود و قسمت دیگر آن حق سادات مستمند و درمانده است كه به آن سهم سادات گفته می شود.
خمس بر چه چیزهائی واجب است؟
در هفت چیز خمس واجب است كه عبارتند از:
1. منفعت كسب:
هر گاه انسان از تجارت یا صنعت یا كسب های ديگر مالی بدست‌آورد.
2. معدن:
درصورتی که كسی از معدن« طلا، نقره، سرب، مس، آهن، نفت، ذغال سنگ، فیروزه، عقیق، زاج»، نمك و معدن های ديگر چیزی بدست آورد در صورتی كه به مقدار نصاب ( بعد از كسر مخارج به میزان 105 مثقال نقره سكه دار یا 15 مثقال طلای سكه دار قیمت آن) باشد باید خمس آن را بدهد.
هر گاه انسان از تجارت یا صنعت یا كسب های ديگر مالی بدست‌آورد به آن خمس تعلق می گیرد
3. مال حلال مخلوط به حرام:
درصورتی که مال حلال با مال حرام به طوری مخلوط شود كه انسان نتواند آن ها را از یكدیگر تشخیص دهد و صاحب مال و مقدار آن هیچ كدام معلوم نباشد باید خمس تمام مال را بدهد.
4. گنج:
گنج مالی است كه در زمین یا درخت یا كوه یا دیوار مخفی باشد و كسی آن را پیدا كند( و صاحب آن معلوم نباشد و خلاصه) طوری باشد كه به آن گنج بگویند( باید خمس آن را بدهد)
5. غنیمت:
درصورتی که مسلمانان به امر امام معصوم (ع) با كفار جنگ كنند چیزهائی در جنگ بدست آورند به آن ها غنیمت گفته می شود و مخارجی كه برای غنیمت كرده اند مثل مخارج نگهداری و حمل و نقل آن و نیز مقداری كه امام (ع) صلاح می داند به مصرفی برساند و چیزهائی كه مخصوص به امام است، باید از غنیمت كنار بگذارند و خمس بقیه آن را بدهند.
بیشتر بخوانید: تاثیر خمس بر زندگی افراد
6. جواهری كه به واسطه فرو رفتن در دریا به دست می آید:
درصورتی که كسی به واسطه فرو رفتن در دریا لؤلؤ یا مرجان یا جواهر ديگر روئیدنی باشد یا معدنی، كه با فرو رفتن در دریا بدست می آید درصورتی که پس از كم كردن مخارجی كه برای بیرون آوردن آن كرده قیمت آن به هجده نخود طلا برسد باید خمس آن را بدهد.
7. زمینی كه كافر ذمّی از مسلمانان می خرد:
درصورتی که كافر ذمّی( یهودی یا نصرانی كه در پناه اسلام است) زمینی را از مسلمانان بخرد باید خمس آنرا از همان زمین بدهد و چنانچه پول آن را هم بدهد اشكالی ندارد ولی چنانچه غیر از پول چیز دیگری بدهد باید با اجازه حاكم شرع باشد و نیز اگر مسکن و دكان و شبیه اینها را از مسلمانان بخرد درصورتی که زمین آن را جداگانه قیمت كنند بایدخمس زمین را بدهد.
آیا خمس به خانه نیز تعلق می گیرد؟
برخی خانه‌ی دومی را برای سرمایه‌گذاری تهیه می‌کنند و آن را اجاره می‌دهند که از درآمد آن امرار معاش کنند، حالا سوال اینجاست که آیا آن خانه‌ی دوم مشمول خمس می‌شود؟ مقام معظم رهبری: « خانه دوم اگر از راه کسب درآمد خریداری شده باشد در هر صورت شامل خمس می‌شود. ولی اگر الان به پول اجاره‌ی آن برای امرار معاش نیاز دارد می‌تواند پس از رفع مشکل، خمس آن را بپردازد.»
آیت الله سیستانی: « اگر معیشت فرد به سختی نیافتد و سهل انگاری هم نکند خمس دارد. در غیر این صورت اگر بتواند آن خانه را تبدیل به خانه‌ای کوچکتر و یا در محله‌ای دیگر با همان درآمد ماهیانه تهیه کند باید این کار را بکند و خمس را بپردازد ولی اگر نشود وقتی مشکلش رفع شد باید خمس را بپردازد و در هر صورت آن خانه مشمول قانون خمس می‌شود.» آیت الله مکارم شیرازی: « مشمول خمس می‌شود.»
بیشتر بخوانید:خمس از منظر آیت الله سیستانی
حکم خمس خانه‌ی دومی که در اختیار فرزند قرار گرفته چیست؟
برخی خانواده‌ها خانه دومشان را در اختیار فرزند خود قرار می‌دهند، آیا به این خانه با این شرایط خمس تعلق میگیرد؟ مقام معظم رهبری: « اگر به او بخشیده و بخشش پدر به فرزند صوری نباشد و در حدّ شأن او باشد و قبل از سال خمسی به موهوب له تحویل دهد، خمس آن مال واجب نیست هر چند از فضیلت پرداخت خمس محروم می‌شود.»
آیت الله سیستانی: « اگر فرزند به آن خانه نیاز داشته باشد، خمس ندارد.» آیت الله مکارم شیرازی: « چنانچه واقعا ببخشد و این مقدار بخشش در شأن او باشد خمس به او تعلق نمی‌گیرد ولی از فضیلتی محروم شده است. البته اگر برای فرار از خمس باشد اشکال دارد و خمس ساقط نمی‌شود (بنابر احتیاط واجب). ولی اگر تنها برای مدت محدودی در اختیار فرزند گذاشته تا زمانی که فرزند در این خانه سکونت دارد خمس به آن تعلق نمی‌گیرد ولی هر گاه فرزند بی‌نیاز شود مشمول خمس است.»
آیا به منزلی که شخص اجاره داده است تا هزینه زندگی او تامین شود خمس تعلّق می گیرد؟
اگر در آن خانه زندگی می کرده است خمس ندارد اما در صورتی که خانه را جهت اجاره دادن و استفاده از درآمدش خریده باشد خمس دارد و آنچه از مال الاجاره آن تا پایان سال خمسی باقی می ماند آن هم خمس دارد. و افزایش قیمت در صورت فروش نیز مشمول خمس است ولی اگر برای تامین زندگی در زحمت می افتد مجاز است خمس آن را به ذمّه بگيرد و هر زمان توانست بپردازد.
منزل دو طبقه‌ای که یک طبقه آن را اجاره دادم و طبقه دیگرش را خودم بهره‌برداری میکنم (یعنی خودم در آن زندگی میکنم) آیا چنین منزلی خمس به آن تعلّق میگیرد یا خیر؟
در فرض سؤال چنانچه طبقه دوم فعلا جهت سکونت خود و عائله‌تان مورد حاجت نیست به طبقه دوم خمس تعلق میگیرد.
برخی خانه‌ی دومی را برای سرمایه‌گذاری تهیه می‌کنند و آن را اجاره می‌دهند که از درآمد آن امرار معاش کنند، آیا آن خانه‌ی دوم مشمول خمس می‌شود؟
مقام معظم رهبری: «خانه دوم اگر از راه کسب درآمد خریداری شده باشد در هر صورت شامل خمس می‌شود. ولی اگر الان به پول اجاره‌ی آن برای امرار معاش نیاز دارد می‌تواند پس از رفع مشکل، خمس آن را بپردازد.» خانه دوم اگر از راه کسب درآمد خریداری شده باشد در هر صورت شامل خمس می‌شود.
سخن پایانی
با توجه به آنچه در این مقاله خواندیم؛ خمس از نظر لغت به معنی یك پنجم است و در شرع خمس عبارت است از اینكه هر مسلمانی كه بالغ و عاقل باشد. بر او لازم است كه خمس هفت چیز را بعنوان حق واجب الهی بدهد. اما در اینکه خمس به خانه نیز تعلق می گیرد یا نه؟ اختلاف نظر بین مجتهدین وجود دارد. و شرایط خاصی دارد. که هر کسی با توجه به سوالی که در این زمینه دارد و مرجع تقلید خود به احکامی که مراجع تقلید گفته اند باید عمل نمایند.
خمس به معنای یک پنجم درآمد مازاد سالیانه می باشد که بر هفت چیز از جمله: معدن / گنج/ منفعت کسب/ غنیمت/ مال حلال مخلوط به حرام و… واجب است.
در این باره در بین مجتهدین و مراجع تقلید اختلاف نظر وجود دارد. و هر کس با توجه به مرجع تقلید خود باید از احکام مربوط به آن پیروی نماید.
خداوند خیرت بده.ان شاالله که هرچه در زمینه های مسائل اعتقادی وقت می گذارید وقدم برمی‌دارید اجرتان با آقام حسین (س).
خداوند خیرت بده.ان شاالله که هرچه در ترویج واشاعه زمینه های مسائل اعتقادی وقت می گذارید وقدم برمی‌دارید پیروز وموفق باشید وخداوند عزتتون رو روز به روز بیشتر کند.یاعلی
خیلی ممنون
خداوند انشاءلله به شما خیر و برکت دهد