وجوهات شرعی پول یا مال‌هایی که تحت عناوینی مانند خمس، زکات، کفارات، رد مظالم، نذورات و موقوفات توسط مکلفان پرداخت می‌شود. بعضی معتقدند خمس و زکات باید به حاکم شرع یا نماینده و وکیل او پرداخت شود.
همچنین وجوهات جمع وجوه به معنای پول‌هاست.در لغت‌نامه دهخدا و فرهنگ سخن آمده است که یکی از معانی عرفی وجوهات؛ خمس، زکات و رد مظالمی است که به برخی از مجتهدان پرداخت می‌شود. برخی وجوهات را وجوهات بریه (پول‌هایی که به خاطر احسان و نیکوکاری به دیگران پرداخت می‌شود،) دانسته‌اند.
فقها از اصطلاح «وجوهات شرعی» در موضوعات مختلف فقهی استفاده کرده‌اند. عده‌ای با اشاره به اینکه در فقه به تعریف «وجوهات شرعیه» پرداخته نشده است، آن را اصطلاح فقهی ندانسته، بلکه اصطلاح عُرفی(اصطلاحی که در میان مردم رایج است) می‌دانند. و معنای عرفی آن را همه پول‌هایی دانسته‌اند که به خاطر احکام شرع توسط مکلفان پرداخت می‌شود.
وجوهات شرعیه شامل موارد زیر می‌شود
1-فدیه:
مالی که به دلیل انجام ندادن برخی از وظایف دینی بر برخی از مکلفان واجب می‌شود. برای نمونه کسی که توانایی روزه گرفتن را ندارد باید به ازای هر روزه یک مد طعام به فقیر بپردازد.
2-کفاره:
جریمه‌ای است که به دلیل انجام دادن برخی از کارهای حرام یا انجام ندادن بعضی واجبات برعهده مکلفان قرار داده شده است. مانند کفاره روزه نگرفتن، قتل، شکستن قسم، ظِهار و…
3-خراج:
حق مالی که دولت اسلامی بر زمین‌های خاص وضع کرده است.
4- خمس:
پرداخت یک پنجم مازاد درآمد سالانه و برخی موارد دیگر مانند معدن و گنج با شروطی که در فقه آمده است.
5- زکات:
پرداخت مقدار معینی از برخی اموال خاص با نصاب خاص و به میزان معین.
6- زکات فطره:
مال یا پولی که پرداخت آن بر مکلفان در هنگام غروب شب عید فطر هر سال واجب می‌شود.
7- جزیه:
مالی که دولت اسلامی هر ساله از برخی اهل ذمه دریافت می‌کند.
8- عُشر:
به مالی گفته می‌شود که از بازرگانان غیرمسلمان برای تجارت در سرزمین اسلامی گرفته می‌شود.
پیامدهای مثبت پرداخت وجوهات شرعی
۱. برکت در مال و عمر: از جمله چیزهایی که خداوند در آن برکت فراوان قرار داده، زکات است. امیرالمؤمنین علیه‌السلام در حدیثی فرموده:« اگر می‌خواهی مالت زیاد شود، زکات بده، و اگر می‌خواهی تندرست و سلامت باشی صدقه زیاد بده.»
بیشتر بخوانید: خمس از منظر آیت الله سیستانی
۲. زکات عامل پاکی فرد و اجتماع: به طور کلی، وجوب احکام الهی و یا حرمت آن در اسلام یک فلسفه اساسی بیشتر ندارد، و آن « تهذیب نفس و خودسازی » انسان است که همه ابعاد و جهات زندگی فردی و اجتماعی آن‌ها را در بر می‌گیرد. از جمله آن احکام، فریضه زکات و عمل به آن برای خداست.
۳. زکات عامل بیمه شدن مال: اسلام قاطعانه و با اطمینان خاطر، اعلان می‌دارد که یکی از عوامل مهم نابودی سرمایه، ندادن زکات است. امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام در حدیثی فرموده است:« ما هلک مال فی بر و لابحر الا لمنع الزکاة منه، فحصنوا أموالکم بالزکاة و داوُوا مرضاکم بالصدقةِ و اسْتدْفَعُوا البلاءَ بالدعاء» هیچ مالی در زمین و دریا نابود نمی‌شود، مگر به خاطر ندادن زکات. سپس به مخاطبین می‌فرماید: اموال‌تان را با زکات محافظت کنید. بیماران‌تان را با صدقه درمان نمایید و موج‌های بلا را با دعا دفع کنید.
پیامدهای منفی ندادن وجوهات شرعی(زکات)
۱. اثر وضعی گناهِ عدم زکات: زکات ندادن آثار شوم و نحسی دارد که اثر وضعی آن دامن همه را می‌گیرد و به اصطلاح دودش به چشم همه می‌رود. چنان‌که در آیه شریفه قرآن می‌خوانیم:« وَ اتَّقُوا فِتْنَةً لا تُصِیبَنَّ الَّذِینَ ظَلَمُوا مِنْکُمْ خَاصَّةً»؛ از فتنه و گناهی بترسید که اثر آن تنها به ظالمان نمی‌رسد. ( آثارش همه را فرا می‌گیرد) نیامدن باران‌های نافع، کمبود ارزاق عمومی، تورم و گرانی طاقت فرسا، و ده‌ها حوادث وحشتناکِ ناگهانی دیگر می‌تواند آثار نامبارکِ گناه ندادن زکات باشد که دامن‌گیر جامعه شده است.
۲. سرنوشت هولناک متخلفین از فرمان زکات: آدمی هر قدر ثروت اندوزد، حرص و طمعش بیشتر می‌شود، پیوسته با خود در جنگ و ستیز است که چرا از فلانی عقب ماندم و کم‌تر دارم. در حالی که اگر یک لحظه فکر کند و به خود آید، باور می‌کند که سرانجام با ناکامی از دنیا می‌رود و عقوبتِ طغیان و آثار زیانبار بخل ، برایش می‌ماند. روایات فراوانی در خصوص سرنوشت هولناک مانعین زکات وارده شده. از جمله پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در حدیثی می‌فرمایند:« هیچ چیزی برای مالِک شتر و گاو و گوسفندی که به آن‌ها زکات تعلق گرفته باشد، و از پرداخت زکات خودداری کرده، نیست، مگر آن‌که روز قیامت در بیابانی سوزان نگه داشته می‌شود، تمام حیوانات شاخ‌دار، او را شاخ می‌زنند و نیش داران نیش می‌زنند. و سُم داران او را پایمال می‌کنند تا خداوند متعال از حساب خلائق فارغ شود.
امام علی علیه السلام: من کثر ماله و لم یعط حقه فإنما ماله حیات تنهشه یوم القیامه؛ هر کس مالش زیاد شود و حق آن را ندهد، در قیامت مال او مارهایی می‌شود ( که همواره) او را نیش می‌زنند.
وجوهات شرعیه به چه کسی باید پرداخت شود؟
فقهای شیعه معتقدند فقط حاکم شرع و نمایندگان او می‌توانند در وجوه شرعیه تصرف کنند اما به باور اهل سنت، هر حاکمی با هر گونه ویژگی اخلاقی، علمی چون صرفا حاکم اسلامی است اختیار تصرف در وجوه شرعیه را دارد. اما در زمان امام معصوم، تنها او می‌تواند در این وجوه تصرف کند و در زمان غیبت فقهای عادل و جامع الشرایط اجازه تصرف در این وجوه شرعیه را دارند. بر طبق نظر آیت‌الله خامنه‌ای ، هرچند امر وجوهات راجع به ولی‌امر مسلمین است، ولی مقلدين هر يک از مراجع تقليد، می‌توانند در پرداخت سهمين به استناد فتواى مرجع تقلید خود عمل کنند و برائت ذمّه حاصل می‌شود.
سخن پایانی:
به طور کلی همان طور که در این مقاله خواندیم، وجوهات شرعی پول یا مال‌هایی که تحت عناوینی مانند خمس، زکات، کفارات، رد مظالم، نذورات و موقوفات توسط مکلفان پرداخت می‌شود. بعضی معتقدند خمس و زکات باید به حاکم شرع یا نماینده و وکیل او پرداخت شود. فقهای شیعه معتقدند فقط حاکم شرع و نمایندگان او می‌توانند در وجوه شرعیه تصرف کنند اما به باور اهل سنت، هر حاکمی با هر گونه ویژگی اخلاقی، علمی چون صرفا حاکم اسلامی است اختیار تصرف در وجوه شرعیه را دارد.
خمس/ زکات/ زکات فطریه/ فدیه/ خراج/ عشرو…می باشد.
فقیهان شیعه معتقدند فقط حاکم شرع و نمایندگان او می توانند در وجوه شرعیه تصرف کنند. اما به باور اهل سنت، هر حاکمی با هر گونه ویژگی اخلاقی، علمی چون صرفا حاکم اسلامی است اختیار تصرف در وجوه شرعیه را دارد.
سرنوشت هولناک متخلفین از فرمان زکات/ آثار شوم و نحس عدم پرداخت زکات
بدون دیدگاه